Ѓустина одлучила за живее во целибат: Единствен начин да преживее во суровата Албанија бил да стане маж на 23 години

Во светот останаа само десет девици, бидејќи оваа балканска традиција изумира. Нивната приказна се разликува од сите други досега. А бидејќи Албанија беше свет на мажите, единствен начин да преживее беше да се стане една од нив, објаснила Ѓустина Гришај, една од последните девици.

Како жена која живеела во планините во северна Албанија, Гришај на 23-годишна возраст донела одлука која и го променила животот.

Таа се заколнала на целибат и ветила дека ќе го живее остатокот од животот како маж. Нејзиното семејство повеќе од еден век живее во селото Лепуше во Велика Малесија.

Оваа долина е сместена меѓу нерамни планини и е едно од ретките места на Балканот, каде сè уште живее вековниот обичај жената да им вети на селските старешини дека ќе го живее својот живот како маж.

Овие жени се познати како Бурнеши, односно девици.

- Има многу неженети луѓе на овој свет, но тие не се Бурнеши. Бурнешите се посветени само на семејството, работата, животот и зачувувањето на сопствената чистота, вели Ѓустина, која денес има 57 години.

За многу жени родени во претходните децении, замената на нивниот сексуален, репродуктивен и социјален идентитет беше начин да уживаат во слободите што им беа достапни само на мажите.

Доколку станат Бурнеши, тоа ќе им овозможи на жените да се облекуваат како мажи, да бидат глави на семејства, слободно да се движат во социјални ситуации и да се занимаваат со работни места кои традиционално им се достапни само на мажите.

Како спортски настроена, активна млада жена, Ѓустина или Дуни, како што ја знаат нејзините најблиски пријатели, решила да стане независна.

Никогаш не замислувала традиционален живот за себе, со брак, домашна работа, облекување фустани.

Наместо тоа, по смртта на нејзиниот татко, таа одлучила да стане заколната девица, за да може да го води семејството и да може да се занимава со бизниси кои ќе ја издржуваат финансиски.

- Бевме крајно сиромашни... татко ми почина, а мајка ми имаше шест деца, па за да и олеснам решив да станам келнерка и да работам напорно, вели таа.

Ѓустина живее во едно затскриено село. Сигналот на мобилниот телефон во најдобар случај е слаб, а суровите зими значат дека патот до Лепуша често е снежен и нема струја. Таа води гостилница, ја обработува земјата и се грижи за своите животни.

Како готвачка и глава на семејството, ја практикува и уметноста на лекување со билки - правење лековити чаеви и масла, што е вештина што ја наследила од нејзиниот татко.

- Се грижеше за лековитите билки и ми пренесуваше се што знаеше. И сакам мојата внука Валеријана да ја наследи оваа практика, иако избра поинаков пат, вели Дуни.

Денес нивниот начин на живот е незамислив

– Во денешно време никој не се труди да биде заколната девица, вели Валеријана Гришаи. И додава дека младите девојки не ни помислуваат да станат заколнати девици.

- Јас сум вистински пример за тоа.

Растејќи со нејзината тетка во селото Лепуше, Валеријана открила дека можностите за жените во оваа област се ретки, освен ако не се омажат млади.

- Моментот на кој секогаш се сеќавам е кога бев во шесто одделение во основно училиште. Мојата другарка беше деветто одделение и се вери. Таа имаше само 14 години. Таа ми рече дека нејзиниот сопруг нема да и дозволи да го продолжи своето образование и дека мора да го слуша сопругот, да остане со него и да го слуша.

Наместо да се омажи млада или да стане заколната девица, Валеријана се отселила од својот семеен дом на 16-годишна возраст за да студира театарска режија и фотографија во главниот град на Албанија, Тирана.

- Во Тирана девојките и жените имаат повеќе предности и се поеманципирани. Додека е на село, и денес, ситуацијата е сè уште катастрофална, вели таа, пренесува Би-Би-Си Њус на српски.

Иако нема точни бројки, се проценува дека останале само 12 бурнеши во северна Албанија и Косово.

Од падот на комунизмот во 1990-тите, Албанија помина низ општествени промени кои донесоа поголеми права на жените.

Валеријана смета дека е позитивно што традицијата на бурнешите изумира.

- Денес, ние девојките не треба да се бориме за да станеме мажи. Мора да се бориме за еднакви права, но не со тоа што ќе станеме мажи.

Во 2019 година, активистката за правата на жените Реа Неправишта протестираше на настаните по повод Меѓународниот ден на жената во Тирана.

Таа излезе на улица со голем транспарент на кој беше испишан зборот „бурнеша“, прекрстен со голем црвен крст, а под него пишуваше „силна жена“.

- Во албанскиот јазик, кога сакаме да ја опишеме жената како силна, го користиме терминот бурнеша. Тоа е збор кој се состои од два дела, „буре“ значи маж... Не треба да се повикуваме на мажите кога сакаме да ја претставуваме силата на жената.

Реа смета дека оваа земја е на пат кон отворање и направила многу чекори напред за многу краток временски период.

Според UN Women, учеството на жените во албанското политичко и економско одлучување неодамна напредувало, со подобрувања во изборните закони и процеси, но тие остануваат ограничени, а никој сè уште не го решил јазот во платите.

До 2017 година, жените сочинуваа 23 отсто од членовите на парламентот и 35 отсто од локалните советници. Но, има уште многу да се постигне во однос на правата на жените.

- Сексизмот, родовите стереотипи... родовото насилство, за жал, се уште е многу распространето во Албанија, вели Реа.

Податоците на организацијата UN Women покажуваат дека речиси 60 отсто од Албанките на возраст од 15 до 49 години доживеале семејно насилство. Базата на податоци на Обединетите нации покажува дека само осум проценти од жените поседуваат земја и дека сè уште се маргинализирани кога станува збор за наследството.

Специјален статус

Корените на традицијата на бурнешите потекнуваат од Канунот, антички устав во Косово и северна Албанија во 15 век, кој беше основа на албанското општество. Според овие патријархални закони, жените се сметале за сопственост на мажот.

- Немаа право сами да одлучуваат за својата судбина или сами да го изберат патот за своите животи, вели Афердита Онузи, етнограф кој ги проучувал Бурнешите.

Таа објасни дека ако девојката треба да се сврши - одлучила таа да не праша ништо, ниту за возраста на која треба да се сврши, ниту за личноста со која треба да се сврши.

Сè уште има многу недоразбирања кои ја придружуваат оваа традиција. Станувањето заветена вдовица вообичаено не беше одлука заснована на сексуалноста или родовиот идентитет, туку на посебниот социјален статус што им го даваше на оние што ги даваа заветите.

-Одлуката на една девојка да стане заколната девица нема никаква врска со сексуалноста, тоа е едноставно одлука да преземе друга улога, друга позиција во семејството, вели Афердита.

Но, ако станат невести, тоа би било и начин да избегаат од договорениот брак без да го обесчестат семејството на младоженецот.

-Таа одлука значеше дека би можеле да избегнат крвна одмазда меѓу двете семејства, вели Афердита.

Правилата за крвната одмазда биле запишани во Канунот одамна, што помогнало да се воведе ред во животот на племињата во северна Албанија, особено кога таа била составен дел на Отоманската империја.

Според законот на Канунот, крвната одмазда била општествена обврска за зачувување на лицето.

Тие може да започнат со некаков банален чин, како што е закана или навреда, но понекогаш може да прераснат во убиство, по што се очекувало од семејството на жртвата самите да ја побараат правдата со убиство на убиецот или друг машки член на семејството на виновникот.

За многу млади жени од тоа време, заветот на целибатот ги ослободи од крвна одмазда.

-Тоа им беше начин да избегаат, вели Афердита.

Традицијата се разви со текот на времето, претворајќи се од присилни одлуки во активни избори.

- Многу е важно да се укаже на разликата помеѓу класичната бурнеша, во етнографска смисла, и денешната бурнеша... Денес тоа е сосема лична одлука, вели Афердита, пренесува Би-Би-Си Њуз на српски.

Ѓустина не била принудена да стане бурнеша - тој живот го избрала за себе. Растејќи во комунистичка Албанија, таа чувствуваше дека мажите во тоа време имаат многу повеќе слобода.

- Имаше многу аспекти во кои те сметаа за нерамноправни. Жените беа многу изолирани, беа ограничени на домашна работа и немаа право да се рекламираат, истакна таа.

Нејзиното семејство, особено нејзината мајка, не го одобруваше нејзиниот избор, загрижена дека таа ја жртвувала можноста да стане мајка и да основа сопствено семејство.

За Ѓустина таа жртва беше наградена.

-Кога решив да станам танчерка, стекнав поголема почит, вели таа.

Чувството на неприпадност на женскиот род

Сепак, некои други жени избраа да станат сурферки бидејќи се чувствуваа повеќе како мажи.

- Никогаш не се идентификував со жени, секогаш со мажи. Во пабовите, додека пушат..., вели Дранде, бурнеша која живее во приморскиот град Шењин (Медова) и зборува за себе во машки род. Отсекогаш сум се чувствувала како маж.

За Дранде, прибегнувањето кон оваа практика беше начин да се ужива во машките слободи како што се пушењето и пиењето алкохол, елементи кои се вкоренети во традицијата на бурнеш.

Ова вклучуваше пиење традиционална албанска ракија, која историски беше резервирана за мажи. Денес, Дранде не само што ја пие, туку и самиот ја пече.

Дранде вели дека неговата одлука да стане танчер му донела прифаќање во општеството.

- Каде и да одев уживав посебна почит и чувството беше добро. Ме почитуваа како маж, а не како жена... Така се чувствував послободна, вели тој.

Иако Дранде е горд на жртвите што ги направил како волонтер, тој исто така признава дека се чувствува осамено и вели дека понекогаш го јаделе сомнежите.

-Помислив за момент како би било да имам дете ...Не ми беше добро и немав кој да се грижи за мене. Но, тоа беше само за момент, во дел од секундата.

Во тоа време, соочени со ограничени опции за жените, оние кои станаа бурнеши го гледаа нивниот избор како моќ.

Тоа беше „еден вид протест претворен во жртва“, вели Афердита.

Меѓутоа, со изборот да бидат мажи, тие несвесно ги зајакнаа родовите норми со прифаќање на улогата на жената како инфериорна. Дури и во главниот град, животот може да биде тежок за младите жени денес.

Валеријана е активна на социјалните мрежи за да помогне во борбата за правата на жените. Но, испраќањето позитивни пораки привлече негативно внимание.

„Добив многу пораки од мажи, дури и смртни закани... тие го оспорија моето право да зборувам за правата на жените“, вели таа.

Таа ја фотографира својата тетка и другите Бурнеши како начин да ја документира традицијата на умирање.

- Се надевам дека идните генерации ќе бидат заинтересирани за оваа тема, бидејќи таа е дел од нашата историја и традиција. Денес, не мора да бидете бурнеш за да уживате во слободите. Како модерна жена, не мора да давате завети.

Ѓустина не се фокусира на цената што ја плати за почестувањето и жртвувањето на нејзиниот женски идентитет, туку на слободата што и ја овозможи нејзината одлука.

- Нема да има повеќе бурнеш, јас ќе бидам последена, вели таа.

Таа признава дека иако можеби нема да ја донесе таа одлука денес, кога би можела да се врати во минатото, би го направила тоа одново.

Горда сум што сум Бурнеша. Не жалам за ништо, заклучила таа, пренесува Би-Би-Си Њус на српски.

Фото: Би-Би-Си Њус на српски/ принтскрин
Извор:zena.blic.rs