Вештачка интелигенција: Моќна алатка или закана за човештвото?

Во последните години, вештачката интелигенција (ВИ) премина од теоретска концепција во практична технологија што веќе ја менува секојдневницата на луѓето ширум светот. Од автоматизација во индустријата, преку лични асистенти како Siri и Alexa, до алгоритми што откриваат болести или предвидуваат економски трендови – ВИ е веќе тука. Но, прашањата за нејзината иднина, предностите и ризиците се поактуелни од кога било.

Предности: Ефикасност, автоматизација и иновација

Според извештајот на McKinsey & Company (2023), имплементацијата на ВИ во бизнис процесите може да доведе до зголемување на продуктивноста до 40%, намалување на трошоците и подобрување на услугите. Во здравството, алгоритми за длабоко учење се користат за дијагноза на болести како рак, со прецизност што понекогаш ја надминува онаа на лекарите (Nature Medicine, 2020).

Во образованието, ВИ овозможува персонализирано учење – софтвери што се адаптираат кон потребите на секој ученик. Во транспортот, автономни возила ветуваат побезбедни патишта со помалку човечки грешки.

Слабости и предизвици: Пристрасност, приватност и невработеност

И покрај потенцијалот, ВИ доаѓа со сериозни недостатоци. Алгоритмите можат да бидат пристрасни ако се тренирани на нерамномерни или дискриминаторни податоци. Истражување на MIT Media Lab (2018) покажа дека некои системи за препознавање лице имаат значително пониска точност за жени и лица со потемна кожа, што може да резултира со дискриминација.

Друг голем проблем е приватноста. ВИ системите често се потпираат на огромни количини лични податоци. Прашањето е: до каде оди обработката и складирањето на тие информации?

Дополнително, автоматизацијата може да го замени човечкиот труд. Светскиот економски форум (WEF, 2023) предвидува дека до 2027 година, ВИ може да „прераспредели“ над 85 милиони работни места, додека создава нови 97 милиони. Но, преодот ќе биде тежок и нерамномерно распореден.

Иднината на ВИ: Контрола или хаос?

Во 2023 година, преку „отвореното писмо“ објавено од страна на Future of Life Institute и потпишано од личности како Илон Маск и Јувал Ноа Харари, се повикува на шестмесечно запирање на развојот на „екстремно моќна ВИ“, со цел човештвото да размисли за нејзините етички и безбедносни последици.

Генеративната ВИ – како што е ChatGPT на OpenAI – веќе може да пишува есеи, код, па дури и да симулира човечки дијалог. Ако не се воспостават глобални правила и регулации, постои опасност од манипулација, ширење дезинформации и дестабилизација на демократските процеси.

Дали е штетна или корисна?

Вештачката интелигенција е алатка – неутрална по природа. Нејзината корист или штетност зависи од начинот на кој човештвото ќе ја користи. Како што пишува The Economist (2024): „ВИ не е чудовиште што доаѓа – туку огледало што ги одразува нашите вредности.“

Во еден свет што брзо се менува, најголем предизвик не е технологијата, туку нашата подготвеност да ја водиме со мудрост, транспарентност и одговорност