Бугарија Вето, Грција вето: Но, што значи вето во ЕУ? Правото на вето постои за да не се користи падна во вода

Пред неколку години, висок претставник на Европската унија се обиде да им ја објасни на новинарите традицијата на вето во процесот на донесување одлуки. Тој не мораше да ја објаснува постапката затоа што таа беше доволно јасна. Во многу области на ЕУ, одлуките се донесуваат едногласно во Советот. Всушност за најважните прашања. Промена на основни договори, повеќегодишен буџет, надворешна политика, проширување и многу други нешта. 

Во пракса, доволно е една земја-членка да биде против нешто и потоа сè да се распадне, без оглед дали Европската комисија предложи нешто, дали сите други се согласиле или не. Не е важно за која држава станува збор. Може да биде мала или голема, нова или стара, јужна или северна. Во системот каде се одлучува за вето, секогаш победува оној кој е против.

„Правото на вето постои за да не се користи“, објасни тогаш високиот функционер, кој имаше долгогодишно искуство во учество во тешки преговори меѓу земјите-членки во Советот на Европската унија. Значи, правото на вето, според него, е средство за осигурување дека сите во ЕУ се чувствуваат еднакви. Но, во пракса, сите се свесни дека ова право не треба да се користи, освен во исклучителни ситуации. И немаше многу такви ситуации во ЕУ во тоа време. Но, Унијата беше и помала, земјите-членки имаа вистински лидери, политичари кои беа подготвени да донесат одлука дури и кога знаеја дека нема да одекне добро кај јавноста и кои не се плашеа да изгубат процент на некои избори

Денес ЕУ е во сосема поинаква ситуација. Сè помалку има вистински лидери кои се подготвени да преземат одговорност за тешка одлука во заеднички европски интерес, доколку се толкува дека се откажуваат од заштитата на националните интереси. Од друга страна, Унијата е поголема. Се знаеше дека нема да биде лесно да се обезбеди функционирање на една ваква проширена Европска унија, така што имаше некои реформи, но не и целосни. И како што се продлабочуваат поделбите во ЕУ, принципот на солидарност полека исчезнува и има сè повеќе блокади на процедури бидејќи државите го користат правото на вето.

Бугарија ја блокираше одлуката за прифаќање на Рамката за преговори на ЕУ за отворање на пристапните преговори со Македонија. Причината е што Бугарија верува дека Македонија не ја прифаќа историската вистина, односно историјата како што ја гледа Бугарија, и дека, според Софија, е против европските вредности и е против принципот на добрососедски односи. Не е важно што Европската комисија десет години ја сметаше Македонија подготвена да ги отвори преговорите за членство. Не е важно што сите земји-членки, освен Бугарија, конечно сега се согласуваат со тоа.

Но, зошто Бугарија не би го блокирала тоа ако сака. Зошто Грција, на пример, имаше право да ја блокира Македонија со години, а сега Бугарија немаше да го има тоа право. Зошто Словенија може да ја блокира Хрватска, а Бугарија не може Македонија. Зошто Франција може да ја блокира одлуката за Македонија и Албанија пред две години, а Бугарија не. Зошто Кипар може да ги блокира санкциите против Белорусија, бидејќи сакаше санкциите против Турција да бидат донесени на истиот состанок.

Зошто Холандија и Франција можат да ја блокираат Албанија, а Бугарија не можеше. Затоа што можат. Затоа што другите со пример покажаа дека можат. Во процесот на проширување, вистината е сосема спротивна од она што се зборува во Брисел. Во тој процес, земјите-членки на ЕУ се обидуваат да го искористат ова за да решат некои билатерални спорови со оние што бараат членство. „Ова не е место за решавање на билатералните спорови“, велат тие во ЕУ, но секој знае дека тоа не е сосема точно.

Унгарија и Полска го блокираа усвојувањето на одлуките за досега најголемиот пакет за финансиска помош за закрепнување од кризата со коронавирусот. Овие две земји се идентификувани како можни цели за условување на употребата на парите на ЕУ со почитување на владеењето на правото. Повиците во смисла на „никој не треба да се плаши ако се сигурни дека го почитуваат владеењето на законот“ не значат многу. Затоа што секогаш постои страв од тоа кој ќе суди. Многумина во Брисел сметаат дека Унгарија веќе ги крши овие принципи, но унгарскиот премиер Виктор Орбан смета дека ЕУ ги крши европските вредности затоа што, меѓу другото, „им отвора граници на илегалните мигранти“.

ЕУ нема да претрпи голема штета од уште едно одложување на отворањето на преговорите со Македонија. Тешко е да се поверува дека Германија, навистина се грижи за ова што се случува. Или Бојко Борисов е толку силен што може да и каже „не“ на Ангела Меркел без никакви последици. Повеќето членови всушност ќе бидат задоволни со какви било дополнителни одложувања во процесот на проширување. Тоа одамна не е приоритет на ЕУ.

Но, блокадата за усвојување на досега најголемите финансиски пакети, а уште повеќе причината е нешто што сериозно и се заканува на ЕУ. Ова повторно ќе ја отвори ЕУ со поголема брзина, да создаде клубови за оние кои сакаат подлабоко да се интегрираат без да чекаат другите да ги следат, но исто така да им даде право на другите да ги забават оние што сакаат да одат напред. И тогаш веќе нема да биде ЕУ што ја знаевме досега. Или, тие навистина мора да се согласат за вистински реформи со кои ќе се укине правото на вето со цел побрзо донесување одлуки. Проблемот е што и декретот за укинување на ветото мора да се донесе во постапка во која постои право на вето.