Од „ќе биде скапо“ до „исто како виза“: Разбиваме 6 митови за системот за патување што вчера стапи на сила

За да влезете во Европската Унија од вчера, 12 октомври, мора да се регистрирате во новиот Систем за влез/излез (EES), кој автоматски ќе евидентира кога државјани на трети земји влегуваат и излегуваат од Шенген зоната.

Новиот систем воведува дигитален запис за патници и ќе го замени сегашното печатење на пасошите. Европската комисија наведува дека EES ќе евидентира биометриски податоци (отпечатоци од прсти и фотографија од лицето), информации од пасошот, како и точното време и место на влез и излез од ЕУ. Целта е да се модернизираат граничните процедури, сигурно да се контролира престојот на патниците и да се спречи злоупотреба на документи и идентитети. Покрај тоа, се очекува системот да придонесе за поголема безбедност и да се намали нерегуларната миграција.

EES ќе се однесува на државјани на трети земји на кои не им е потребна виза за краток престој, вклучувајќи ги граѓаните на Македонија, Србија, Црна Гора, Босна и Херцеговина и Албанија. Со оглед на тоа што Србија се граничи со четири земји-членки на ЕУ, Системот за визирање и управување со шенген ќе важи при влез во Хрватска, Бугарија, Романија и Унгарија.

Иако станува збор за технички систем, а не за нов режим на патување, постои незадоволство кај граѓаните поради одредени дезинформации што циркулираат. Затоа ви ги претставуваме шесте најчести митови и објаснување што е всушност вистина.

Мит 1: Системот за визирање и управување со шенген е нов систем

Не е вистина. Системот за визирање и управување со шенген нема никаква врска со визите. Не ја менува визната политика на ЕУ, ниту воведува нови услови за патување. Тоа е дигитален систем за регистрација на гранични премини, кој автоматски го евидентира времето и местото на влез и излез, како и основните биометриски податоци (отпечаток од прст и фотографија).

Значи, ако некој можел да патува во Шенген зоната без виза до 11 октомври, тоа ќе биде случај и кога Системот за визирање и управување со шенген ќе стапи на сила. Системот само ја олеснува работата на граничните службеници и спречува злоупотреби, како што е пречекорување на дозволениот престој.

Мит 2: Системот за визирање и управување со шенген е платен

И ова не е вистина. Користењето на Системот за визирање и управување со шенген не бара никакви такси од патниците. Регистрацијата на податоци се врши во моментот кога ќе пристигнете на границата и е целосно бесплатна. За разлика од идниот систем ETIAS, кој ќе вклучува онлајн регистрација и надомест, EES е целосно бесплатен бидејќи се спроведува само при физички премин на границата.

Мит 3: Патниците мора да се регистрираат однапред

Тие не мораат. Нема потреба граѓаните да се регистрираат однапред, да аплицираат или да пополнуваат формулари пред да патуваат. Сè се прави на самата граница, кога пасошот се скенира и податоците се внесуваат во заедничка европска база на податоци. Патникот не мора да прави ништо дополнително, освен, како и досега, да има важечки пасош.

Мит 4: EES има рок на важење

Нема рок на важење за регистрација во EES. Иако периодот на адаптација треба да трае до април 2026 година, тоа е само период кога ќе се хармонизираат граничните премини, ќе се воведат физички системи на границата и ќе се организираат дополнителни ленти за оние кои не се регистрирани во EES. Затоа, тоа е период кога и граничните службеници и патниците, како и самите европски земји, ќе се навикнат на системот.

Она што ги загрижува многумина е дали ќе мора да се регистрирате секој пат кога ќе влезете во Шенген. Вистината е дека нема да има потреба од тоа. Откако ќе се регистрирате во EES, тој важи три години од првата регистрација или до истекот на пасошот, по што е потребно повторно да се регистрирате.

Системот не истекува и не бара никакво продолжување.

Мит 5: Системот ќе се применува веднаш на сите граници

Нема. Иако EES е планирано да стапи во сила во 2025 година, неговата имплементација ќе биде постепена и ќе влезе во 2026 година. Прво ќе се активира на одредени копнени гранични премини, додека ќе достигне целосна функционалност во наредните месеци. Самите земји-членки го одредуваат темпото на воведување. Ова значи дека преминувањето на границата првично може да потрае малку подолго, додека системот се става во функција.

Мит 6: EES и ETIAS се иста работа

Не, тие се два сосема различни системи.

EES е систем за граничен премин, додека ETIAS е овластување за патување, т.е. електронска дозвола што ќе биде задолжителна за државјани на трети земји кои патуваат без виза, но само кога ќе стапи на сила (веројатно во 2026 година). ETIAS се пополнува онлајн пред патувањето, за симболична такса, додека EES работи само на граничните премини. Накратко: EES ги евидентира влезовите и излезите, ETIAS одобрува патување.

Заклучокот е, според тоа, дека EES не им наметнува дополнителни обврски на граѓаните на Западен Балкан, туку претставува чекор кон модернизација и дигитализација на границите на ЕУ. Системот треба да ги забрза процедурите и да ја зголеми безбедноста, а не да го отежни патувањето. Иако звучи сложено, во пракса за повеќето патници единствената разлика ќе биде помалку печати во нивните пасоши и повеќе дигитални контроли.