Визијата за Кирил и Методиј во реалност, на јазик што луѓето го разбирале од Охрид до Прага

Ова е текст на познатиот српски новинар Драгослав Дедовиќ кој воедно е поет, преведувач и уредник.

Неговиот опис за Охрид треба да ни е пример за тоа што го имаме, за неговото значење, убавината, наследството... Дека треба да го вреднуваме, дека е единствен, дека е наш...Дека е светска убавина...

Ова го пишува: 

На ова место чувствувам мистична моќ како во теќето на Благај или над градините на Алхамбра. Инспириран од бескрајна љубов, тоа сè уште знае како да создаде бесмртна убавина

Денот е сончев, западно- македонскиот автопат Мајка Тереза ​​е скоро празен. Само што го поминавме Скопје, снежните врвови на Шар Планина блеснаа на хоризонтот. Поминуваме низ Тетово и Гостивар, се искачуваме преку карпите што го одделуваат Охридското Езеро од остатокот од земјата - автопатот е во фаза на изградба. Пејзажите сугерираат дека сме во Швајцарија, но квалитетот на патот не враќа во балканската реалност.

Охрид не‘ пречекува со катни згради во предградијата кои не ветуваат повеќе од другите слични места. Но кога ќе погледнеме од станот од седмиот кат низ прозорецот, пред нас се појавува „македонското море“, езеро меѓу планините, како да излегло од бајка.

Лево е широко шеталиште кое води сè до изворите на Билјана, а десно е стариот градски рид со црквите и sидините на Самуиловата тврдина. Луѓето претежно носат медицински маски. Полициските службеници запираат некого и пишуваат нешто. Ова е пандемиска година, која на охридската убавица и дава бизарна нота.

Модерните градини на новите хотели и старите вили се наизменично на шеталиштето. Споменик на неуспешната транзиција од типот на Балканот е хотелот Палас, некогаш центар на животот во Охрид, денес тивок, запуштен објект со околу сто соби зјапа во езерото со затемнети прозорци сонувајќи за поранешна слава.

Гласната музика доаѓа од неколку точки во градот. Македонските пријатели кои добро го познаваат Охрид ни кажуваат дека процесот на приближување кон стандардите на Будва - наследна убавица плус масовна народна забава - значително напреднал. За Илинден, сигурно не сакате да бидете овде, ми рече еден од нив, затоа што не можете да шетате по улиците поради гужвата.

Охридско макало

Тие неколку охридски денови ќе се одвиваат помеѓу опуштено уживање и скоро мистично искуство. Хедонистичките магии секако вклучуваат престој во охридските ресторани. Бидејќи дојдовме во Охрид само неколку дена по повторното отворање на угостителските места, некои газди навистина не успеаја да се навикнат на нивната понуда. Чекањето на нарачаната храна, збунетоста во нарачките и потоа пелтечењето извинувања се исто така меѓу охридските искуства, како и храна со врвен квалитет со незаборавен амбиент.

Македонка, исто така гостинка на терасата на пицеријата кај Света Софија, низ смеа ни рече дека сопственикот на кафуле ја шармирал со извинување за сопствената бавност, велејќи - не сме во форма. А, нашиот пријател, професор од Скопје, само коментираше дека короната стана изговор за славната релаксација на охридските гастрономски работници - кои, заради нивната трудољубивост во македонските шеги, го имаат статусот што го имаа црногорските угостители во Југославија.

Стариот град

Ресторанот Гладијатор во близина на античкиот амфитеатар воопшто не е отворен, иако на Интернет постојат траги од неговиот раскош - висок рејтинг од 2019 година. Се надевам дека нема да стане уште една трајна жртва на короната. Во рестораните кои работат, викендите и празниците мора да се резервираат еден ден однапред. Таква е таверната Момир на крајбрежјето, каде охридската рибина супа од пастрмка и охридското макало - намаз од лук - се чиста поезија. Не е лош ресторанот Света Софија, пред кој го најдовме Влатко Стефановски како разговара со неговите пријатели на масата.

Охридско капучино

Судејќи според гужвата во пешачката зона, бегството од Скопје до Охрид за празниците достигна епски размери. Наспроти Чинарот, или она што остана од него, (велат дека е старо 1100 години), се продаваат одлични турски кожни чевли. Сопственикот на продавницата ни спомна две адреси каде продаваат добар сладолед. На едниот се слаткари од Гостивар, а на другиот - од Тетово. Вториот го победи гласот на неприкосновените шампиони. Без оглед на добар сладолед, залудно човек ќе бара боза. За разлика од Сараево, тука е изумрена. Но, во зоната за пешаци, ако имате среќа, ќе најдете тесен влез во слаткарницата Дела Роса. Она што тие го нудат таму е поголема уметност од ѓерданите што блескаат низ прозорците на бројни златари, а се изработени претежно од охридски бисери.

На крајот, љубителите на капучино ќе мора, и покрај медитеранската атмосфера во градот, да бидат претпазливи каде седат, бидејќи може да се случи да испијат пијалок со чуден вкус, со пена што паѓа веднаш како снегулка на вашата дланка. Или - ако работите одат навистина лошо - ќе добиете рид шлаг наместо пена. Добро капучино се пие во кафулињата надвор од туристичката зона.

Охридски спомени

Веќе трипати сум бил во Охрид. Последен пат бев со постари музичари на облалата и ја нарачав Зајди зајди во друштво на Германци, Бури, Македонци и Албанци. Загледав во руменестото сонце на водата и уживав. Вториот пат бев во друштво на Бугари, Грци, Полјаци, Македонци, Романци и Турци - нè собра семинар за печат. Овој пат, оркестарот свиреше Марија ме та китрина во ресторан на вода, а потоа и македонски танц со кој сите се обидовме да играме.

За прв пат - тоа беше пред повеќе од четириесет години - екскурзијата на средношколци од Тузла запре во манастирот Свети Наум пред да продолжи кон Охрид и Струга. Маглата се издигна над водата рано наутро. Првите сончеви зраци го претворија во најдобро ткаење. Камените црковни градби излегоа од сенките во светлината на новиот ден. Сето ова остави трага во мојата млада душа.

Место на убавината како вистина

Таа трага, тоа чувство на неповторлива убавина, повторно светна утрово кога одев по дрвениот мост до сртот до место што постои само во Охрид и никаде на друго место: Црквата Свети Јован стоеше во подножјето на карпа на врвот покрај утврдениот град Охрид над рибарското село Канео. Архитектот е непознат, се претпоставува дека црквата датира од 12 век и дека е изградена под влијание на ерменската архитектура. Но, односот помеѓу црквата и просторот - површината на езерото, вертикалните карпи, чемпресот - е она што чудесното.

Како што вели македонскиот поет Владимир Мартиновски, ако веќе сте тука, не ви требаат вежби за медитација. Само седнете над црквата и гледајте - таа убавина ќе ве очисти подобро од која било медитација. Откако го посетив ова место, мојата верба во човекот малку по малку почна да се враќа. Ова „суштество“, сепак е во состојба, инспирирано од бесконечна љубов, понекогаш да создаде бесмртна убавина.

Црковна фонтана

И другите охридски цркви содржат хармонија. На самиот влез во стариот град, погледот го одзема Свети Никола, прекрасна црква со мрачна историја - таму за време на чумата, патниците престојувале четириесет дена во карантин, за да не донесат инфекција во градот.

На ридот се наоѓа црквата на Богородица Перивлепта. Камен и плочка - ненадминати градежни материјали - ја реализираат идејата за хармонија на медитерански, топол начин. Резултатот е - спокојството што го испуштаат и дворот и тремот. Миењето на фонтаната пред црквата е вистински благослов за луѓето загреани од искачувањето - затоа што црквата е доста висока на ридот над езерото. Одамна не сум пиел таква мраз-ладна изворска вода.

Владимир и Верица, со кои добро се забавуваме во Охрид, ни кажуваат дека Михаило Пупин, чии родители од Цинчар потекнуваат од овие простори, и ја подариле целата камбанарија на оваа црква. И, едноставно се прашував - од каде потекнува камбанаријата, сосема поинаков стил, со оваа црква.

Ангел на црвени крилја

Во Галеријата на икони спроти црквата, среќавам икони од почетокот на 12 век. Маестралниот потег на сликарот на икони е стар 900 години. На брегот на истото езеро, тој ја натопи четката во боја, не знаејќи дека по сите овие векови ќе ја сретнам за да застанам зачудено од неговите ракотворби. Овде високо на карпата над водата чувствувам дека убавината на архангелите Гаврил и Богородица го освоиле времето. Бојата е различна, поживописна во споредба со доминантниот спектар на подоцнежните векови кои замрзнале помеѓу кафеава и окер. Архангел Гаврил има црвени крилја од иконата пред која стојам најдолго. Овие блескави крилја на охридскиот архангел, заедно со металик сината боја на униформата, ја прават повеќе луксузна и жива од бројните дела создадени во работилниците помеѓу Цариград, Москва и Призрен.

Ја пренесува убавината низ времето. Тоа е форма на земна бесмртност што може да ја постигне жив човек.

Овој текст може да биде многу долг. Како да се опише погледот од кулата на Самуиловата тврдина? Тој поглед од карпите - Ох рид. Како да не спомнувам дека човекот кој работи на билетарницата на археолошкиот локалитет Плаошник вели дека за Велигден пред две години продал над илјада билети, а во 2021 година едвај петнаесет?  Земјотресот што го уништи античкиот грчки Лихнидос - градот на светлината. Па, земјотресот што го уништи османлиски Охрид илјада години подоцна. Деветти и десетти век кога Климент и Наум ја претвораат визијата за Кирил и Методиј во реалност, пишувајќи со писмо за млада словенска цивилизација, на јазик што луѓето го разбирале од Охрид до Прага. Да не ги спомнувам кратките децении во кои Охрид е главен град на Самуиловото царство. Како да не се каже нешто за самоволието на владетелот? Византискиот император Василиј Втори им наредил на затворениците, војниците на Самуил, да им се ископаат очите. На секој стоти му е дозволено да го задржи едно око, да ги носи слепите до дома. Султанот ги преселил сите Охридски Евреи во Цариград, сите истакнати христијани во Елбасан. Скоро сите Турци заминаа во Турција во 50-тите години на минатиот век. Богатството отелотворено во куќи на трговци со крзно, пропаста на просперитетот во војните и поместувањето на границите на мапите, смислени далеку од тука. Преживеал целиот овој бисер на европското и светското културно наследство...

Фото: Википедија, Freepic