„Хеј, Словени“, не е официјална химна на СФРЈ: Една од официјалните ја напиша Македонец

Химна на СФРЈ беше официјална химна, но никогаш не беше изведена, бидејќи немаше мелодија. По неколку децении трагање по вистинското решение, дури во 1977 година беше регулиран привремениот статус на „Хеј, Словени“ (Еј, Словени), така што трајниот беше официјализиран само три години пред отцепувањето на Словенија и Хрватска.

Во членот 8 од Уставот на СФРЈ од 1974 година се вели: „Социјалистичка Федеративна Република Југославија има химна“. Но која... не е наведено.

Една деценија, „Еј, Словени“ се изведуваше како национална химна, на национални церемонии, натпревари на репрезентации, сите настани каде што обично се изведуваат химни, и скоро за сето тоа време нејзиниот статус не беше официјален.

Всушност, дури во 1977 година, четиринаесет години пред распадот на земјата, Законот за употреба на грб, знаме и химна официјално го регулираше нејзиниот привремен статус, сè додека не се реши прашањето за химната; пред тоа, таа не беше спомената во ниту еден правен акт, имаше целосно неформален карактер.

И само три години пред отцепувањето на Словенија и Хрватска, беше изгласан IX амандманот на Уставот на СФРЈ, со кој „Еј, Словени“ стана официјална химна. Така, практично за време на целото постоење на Втора Југославија, она што сите сметаме дека е наша химна, всушност не беше нашата официјална химна.

ВИДЕО: „Еј, Словени“

Приказната зад сето тоа е многу интересна. „Еј, Словени“ е сесловенска патриотска поема, напишана од словачкиот свештеник, поет и историчар Сем Томашик во Прага во 1834 година, од бунтот на авторот за сеприсутноста на германскиот јазик во главниот град на Чешка.

Неговата мелодија беше адаптирана за потребите на сесловенскиот конгрес во Прага во 1848 година од „Мазурка Домбровски“, популарна полска песна која стана официјална химна на таа земја по обновувањето на полската државност по Големата војна; Истата година, 1848 година, за прв пат се пееше на територијата на Југославија, во Словенија, каде што масите ја пееја во 1905 година за време на откривањето на споменикот на Франц Прешерен во Љубjана.

Исто така, стана химна на движењето Сокол, а многу Словенци и Хрвати во австро-унгарската војска, кои подоцна им се придружија на сојузниците, знаеја како да ја пеат во рововите за да знаат на другата, руска или српска страна дека ги делат истите чувства. Така, се прошири низ Балканот и остана популарна во меѓувоениот период.

Клучен момент беше свечениот настап на отворањето на Првото заседание на АВНОЈ во Бихаќ на 26 ноември 1942 година. Ова беше повторено на Второто заседание во Јајце на 29 ноември следната година, за да биде интонирана точно две години подоцна во најсвечениот момент на сесијата. Основачкото собрание, при прогласувањето на републиката, кога сите пратеници станаа и ја пееја.

Така, без да го артикулира својот статус, таа беше прифатена како национална химна, но бидејќи имаше „сериозен“ недостаток, имено, сесловенски, а не југословенски карактер, се сметаше дека е потребно поинакво решение. Затоа, на почетокот на 1946 година се одржа натпревар за текст на новата химна.

Чедомир Миндеровиќ победи со песната „Смело го напуштивме мракот и стравот“, во која не се споменуваат ниту Југославија, ниту Југословените, бидејќи авторот се погрижил сите да не сакаат да запаѓаат под заеднички идентитет. Беше усвоено и дадено официјално име „Химна на Сојузна народна Република Југославија“; го споменува горенаведениот член 8 од Уставот на СФРЈ.

Сепак, таа никогаш не заживеа како химна, бидејќи беше напуштена по неколку години залудни обиди да се најде мелодија, која десетици и стотици југословенски композитори се обидоа: никој од нив не успеа да создаде композиција. Нејзиниот текст, сепак, е моќен:

Оригинален текст

Smelo smo pošli, iz mraka i strave,
Kroz krvavu borbu, u bitaka dim!
Bratstvo, jedinstvo da pobedu slave!
Da slobodna — zasjaš lepotama svim!

REF.
Republiko naša, pod suncem slobode,
Duh Tvoj u vekove nek ponosno sja!
Putevi slave nek Te večno vode,
I steg Tvoj nek samo za pobede zna!

Nad delom radnih i ponosnih ljudi,
Slobode nek blista naš plameni znak!
Armije naše granitne su grudi,
Naš juriš za Tebe ko oluj je jak!

REF.

Napred i napred! I nikada robom!
Sve slavnija, jača, na putu si tom!
Zavete palih mi čuvamo s Tobom,
Da večito srećan i naš budeš dom!

Новиот конкурс се чекаше до 1959 година, кога во потесниот избор влезе композиција од македонскиот автор Таки Хрисик од Битола, но не е донесена одлука. Меѓутоа, бидејќи Собранието на СФРЈ побара од СОКОЈ да се изјасни, СОКОЈ ја избра композицијата „Нова Југославија“ од Никола Херсигоња, за која Мира Алековиќ го напиша текстот „Свечена песна“.

Таа беше изведен на 19 април истата година на церемонија по повод 40-годишнината од основањето на КПЈ или СКЈ, но немаше официјализација за тоа. Наводно, хрватското раководство имало проблем со „унитарниот“ карактер на песната, наводно им пречело прекумерното споменување на Југославија.

Четири години подоцна, на иницијатива на Едвард Кардеj, композиторот Александар Обрадовиќ го адаптираше второто движење на Бетовен „Симфонија број 5“, а беше изведено во 1963 година на прославата на Денот на Републиката, но не отиде подалеку од тоа.

Химната за СФРЈ на Македонецот Таки Хрисик

Таки Хрисик го доби новиот натпревар во 1969 година со својата композиција „Свечена песма“, но поради некоја причина ниту беше изведувана ниту емитувана во следните тринаесет години. Народот првпат го слушна тоа дури во 1982 година, со срамежливо предупредување дека може да се добие „поинаков“, етнички призвук.

И покрај тоа, јавноста беше поканета да го напише текстот и тоа дури во 1974 година. Во такви околности, тешко беше да се најде адекватен одговор: од 560 примени решенија, ниту едно не помина. Следниот натпревар донесе 2.005 текстови; беа наградени пет, а издвоена е онаа на Маричка Циленчек и онаа на Ѓоко Стојичиќ. Сите пет и музиката на Крисик беа предложени на Собранието за дискусија и усвојување. Ништо од тоа.

Откако последниот натпревар пропадна во средината на 80-тите години на минатиот век, конечно со химната „Еј, Словени“, која, како што рековме, беше официјализирана во 1988 година со IX амандман на Уставот

Извор: Telegraf.rs