Како за неколку минути цел советски град исчезна од лицето на земјата

На тој ден Северо-Куриљск со 6.000 жители доживеа апокалипса. Меѓутоа, советските власти ставија печат на државната тајна на оваа трагедија, така што најголемите руски весници молчеа, а локалните весници не се ни појавуваа неколку дена.

Во мугрите на 5 ноември 1952 година, жителите на Северо-Куриљск ги разбудил силен земјотрес. Било 3:58.

Ѕидовите на зградите пукале на средина и се нишале, гипсот паднал, лустерите се треселе, а книгите, фотографиите и приборот паднале на подот. Затечени од сонот, луѓето преплашени скокнале од креветите и истрчале на улица. Дали е ерупција? Ова можеше да се очекува бидејќи на островот Парамушир во Тихиот Океан, каде што се наоѓа  Северо-Куриљск, има 23 вулкани, меѓу кои пет се третираат како активни. Најблискиот вулкан Ебеко е оддалечен само 7 километри и постојано го привлекува вниманието кон себе со ерупција на вулкански гас.

Но, тоа утро вулканите спиеја. Тоа не беше ерупција. Останувале уште 40 минути до уништувањето на градот.

„Им наредив на сите да отворат оган од личното оружје и да викаат.“

Станува збор за силен земјотрес во Тихиот Океан со јачина од 8,3 степени според Рихтеровата скала. Епицентарот се наоѓал на 200 километри од брегот, под дното на океанот, на длабочина од 30 километри. Потресите траеле уште половина час, а за тоа време разорната моќ на земјотресот погодила 700 километри крајбрежје: од полуостровот Кроночки до Северо-Куриљск.

Штетата беше забележлива, но не и катастрофална. Никој не бил повреден. Подоцна премиерот Дерјабин, началник на полициската управа Северен Курилљск, во извештајот за инцидентот напишал: „На пат кон полициската станица забележав пукнатини во земјата широки меѓу 5 и 20 см. Кога пристигнав, видов дека зградата на станицата беше преполовена“.

Во тој момент немало позначајни земјотреси, „времето било многу мирно“. Набргу, пак, тишината ја прекинала силна бучава и удар од правец на морето, а полициската станица била оддалечена 150 метри од брегот. „Се свртевме на таа страна и видовме голем бран кој доаѓа од морето кон брегот. <...> Им наредив на сите да отворат оган од лично оружје и да викнат: „Доаѓа вода!“ И во исто време да се повлечат во ридовите“, напишал подоцна Дерјабин.

Во тоа време не слушнале сите дека е вода. Некои мислеле дека наместо „вода“ извикувале „војна“, а кога бранот го зафатил островот, мислеле дека е напад. Луѓето бегале како знаеле. Бранот не бил толку висок, малку повисок од еден метар. Првиот бран ги зафатили ги срушил зградите најблиску до морето. По 10-15 минути водата почнала да се повлекува и многумина се упатиле кон своите станови за да ги подигнат работите што беа недопрени. Тоа било фатална грешка.

Крај

Океанот прво се повлекол, а потоа повторно цунами го погодило градот, а овој пат станувало збор за разорен бран висок 10 метри. Не наидувајќи на поголеми пречки во вториот пад (бидејќи ги однесел првиот бран), водата со голема брзина се нафрлила кон островот.

Покрај Северо-Куриљск тоа утро, висок бран го покрил заливот Мусељ на островот Онекотан (9,5-10 метри) и заливите Пираткова (10-15 метри) и Олга (10-13 метри) на Камчатка. Северо-Куриљск беше главната жртва на цунамито. За неколку минути беше урнат градот со 6.000 жители.

Потоа дојде третиот бран. Тој беше послаб од другиот, но го заврши уништувањето и однесе на морето речиси сè што имаше на брегот.

„Во текот на 20-30 минути (додека речиси истовремено доаѓаа многу моќни бранови) во градот се слушала страшна бучава од вода која ги кршела зградите пред него“ се сеќава началникот на полицијата.

Подоцна, Б. И. Пијп, раководител на вулканолошката станица Камчатка на Академијата на науките на СССР, ќе напише во својот дневник:

„Не беше уништен само мал дел од градот кој се наоѓа на терасата, туку не беа уништени ниту електрани и радио станици. Радио станицата постојано испраќаше сигнал „СОС“, но некако несмасно, па Петропавловск ништо не разбираше. Во Советскиот Сојуз во тоа време немаше служба за предупредување за цунами.

По катастрофата, Пијп отишол да го обиколи брегот и да ја измери висината на цунамито за потребите на специјална комисија. Слушал приказни за трагични случаи на различни места. „На пример, двајца морнари беа во водата со гаќи и маици од 5 до 17 часот и се држеа за остатоците од зградата. Кога беа спасени, еден од нив падна мртов штом излегол на брегот, а другиот преживеал.„... Морето одамна исфрла трупови на брегот.

Трагедија за која никој не знаел

Авионот кој пристигнал во Парамушир рано утрото покажал дека Северо-Куриљск е срамнет со земја и дека целиот залив е полн со урнатини од згради, штици и буриња на кои луѓето се лепеле. Веднаш е започната евакуација на преживеаните со авион и брод. Истражувачите на овој настан ја поврзуваат евакуацијата на граничарите и воените единици кои биле распоредени во градот со тоа што трагедијата на северните Куриљски острови веднаш била запечатена со државна тајна.

„Правда“ (весник на Централниот комитет на КПСС), не напишала ниту еден збор за трагедијата на Далечниот исток на Русија. Таа не го направи тоа следниот ден или подоцна. Молчел и весникот „Известија“. Регионалниот весник „Камчатка Правда“ не излезе на 8, 9 и 10 ноември, бидејќи на редакцијата и беше јасно дека читателите со свои очи ги видоа последиците од уништувањето. Излезе дури на 11 ноември и ја објави следната вест: „Советскиот народ со голема ревност и ентузијазам ја прослави 35-годишнината од Големата Октомвриска социјалистичка револуција“.

Податоците за трагедијата биле делумно отстранети од печатот на државната тајна дури на почетокот на 2000-тите, кога беше отворен пристапот до поморската архива (иако документите на Министерството за одбрана сè уште се чуваат во тајност). Според податоците од тој архивски материјал, во катастрофата на тие острови загинале вкупно 2336 лица. Сепак, историчарите веруваат дека цунамито убило најмалку 8.000 луѓе на 5 ноември 1952 година, и дека речиси 2.000 од нив биле деца од предучилишна и училишна возраст и дека статистичките извештаи ги земале предвид само цивилите и само оние чии тела биле пронајдени и идентификувани.

Што се случило следно?

Катастрофата имала еден важен резултат. Имено, во 1956 година во СССР е формирана сеизмолошка и метеоролошка служба која, меѓу другото, имала задача навремено да открива земјотреси во океанот и да предупредува од цунами.

Што се однесува до самите Северни Курилски Острови, тие имале тежок период по цунамито. Многу од неговите жители, кои биле евакуирани, одлучил никогаш да не се вратат бидејќи погоните за преработка на риба, каде што работеле повеќето жители на градот, биле тешко оштетени и затворени по катастрофата. Значително е намален и воениот контингент. Ситуацијата се влошила во смисла дека во 1961 година престанала миграцијата на харингата во крајбрежните води, а тоа бил уште посилен удар за главното занимање на жителите на Северен Куриљск.

По цунамито, градот почнал да се обновува, но на ридовите. Новите згради биле подигнати на природна морска тераса која била подигната на 20 метри надморска височина. Навистина, ниту ова место не е идеално, бидејќи Северо-Куриљск е на патеката на калливиот тек што е предизвикан од ерупцијата на вулканот Ебеко. Денес овој град има 2691 жител и е единствената населба на целиот остров.

Извор/Фото: hr.rbth.com