Како војната во Украина помогна да се разгори ерменската трагедија: 40.000 бегалци кои никогаш нема да се вратат дома во Нагорно- Карабах

Егзодусот продолжува. За неколку дена, приближно половина од етничкото ерменско население во планинската енклава Нагорно-Карабах сега ги напуштија своите домови во блиската Ерменија. Тие живееја со децении во изолација и де факто независност на територијата на Азербејџан, но ненадејната офанзива минатата недела на азербејџанските сили брзо ги совлада неусогласените бранители на непризнаената република Нагорно-Карабах, позната кај Ерменците како Арцах, и предизвика нов бран на раселување во дел од светот кој беше сведок на генерации на етнички судири и принудни трансфери на население.

Новинари на теренот долж ерменско-азербејџанската граница во средата известија дека околу 47.000 луѓе од над 100.000 населението на Нагорно-Карабах веќе преминале во Ерменија. Тие беа набиени во камиони и автомобили, а нивниот имот беше натрупан. Многу повеќе се очекува да ги следат; малкумина можат да се вратат.

Автократската влада во Баку вети дека ќе ги заштити правата на етничките Ерменци и ќе го прошири државјанството на жителите на регионот, но толкава е длабочината на лошата крв меѓу двете страни што малкумина жители на Нагорно-Карабах даваат надежи во тие гаранции. Бегалците раскажуваат за бегството од бомбашките напади и насилството и велат дека се плашат од прогонство од страна на триумфалната азербејџанска држава, која веќе започнала да ги разбива автономните политички институции што постоеле во регионот.

„Автобусите продолжуваат да доаѓаат. Ги среќаваме овде, а потоа ги испраќаме на пат кон различни региони низ Ерменија“, ѝ рече локален свештеник на новинарката Франческа Ебел во ерменскиот град Горис, зборувајќи за бегалците од Нагорно-Карабах. „Најчесто, луѓето што пристигнуваат воопшто не разбираат што им се случило. Отпрвин доживуваат стрес, но потоа сфаќаат дека никогаш не можеле да останат во Арцах“.

Западните функционери беа вчудоневидени од молскавична кампања на Азербејџан минатата недела, а во претходните месеци го повикаа азербејџанскиот претседател Илхам Алиев да покаже воздржаност и трпение во неговите барања за целосно обновување на „територијалниот интегритет“ на неговата нација.

Егзодусот на Ерменија го покренува сеништето на „етничко чистење“

Но, жителите на Нагорно-Карабах веќе издржаа девет месеци блокада откако азербејџанските власти воведоа контролни пунктови на единствениот пат што ја поврзува енклавата со Ерменија. Снемуваше храната во продавниците за храна, а болниците немаа критични резерви. Групите за права и меѓународните набљудувачи предупредија дека Азербејџан создава услови за „геноцид“ во регионот; Баку, кој ги спречи повеќето меѓународни организации да стигнат до Нагорно-Карабах, ги отфрли таквите тврдења и ги обвини сепаратистичките власти во регионот за создавање криза.

Над сето ова лебдеше променливата улога на Русија. Во кратката, неопределена војна во 2020 година, Азербејџан зазеде огромни делови од територијата околу Нагорно-Карабах од етничките ерменски сили, кои за возврат ги зазедоа тие земји за време на смртоносните борби во 1990-тите, во кои беа раселени десетици илјади Азербејџани. Руските мировници беа распоредени за да го заштитат немирниот мир, но тие не успеаја да го спречат Азербејџан да ја блокира Нагорно-Карабах и не можеа да сторат многу за да ја спречат минатонеделната офанзива, која практично ја згасна политичката автономија на регионот.

Аналитичарите сугерираат дека ова, делумно, е ефект на намалување на тековната војна во Украина, предизвикана од руската инвазија минатата година. Иако одржува цврсти врски со Азербејџан, Москва долго време ја смета Ерменија како сојузник и безбедносен партнер во нејзиното непосредно соседство. Но, се чини дека нема капацитет да ја спроведе својата улога како мировник и гарант на стабилноста не само во Јужен Кавказ, туку и во Централна Азија, каде што застана додека се разгореа неодамнешните гранични престрелки меѓу Киргистан и Таџикистан.

„Русија нема ресурси да ги натера сите да се исплашат од неа како што можеше порано“, изјави за Њујорк Тајмс Александар Атасунцев, руски експерт за Кавказ. „Русија има една голема цел – таа сака да победи во Украина и е подготвена да жртвува многу за да го постигне тоа, вклучително и сојузниците“. Тој додаде дека, по руската инвазија, Москва „веќе не може да игра воздржувачка улога“ на друго место во нејзиното соседство.

За Москва, хаосот што ги снајде жителите на Нагорно-Карабах означува губење на престижот. „Драматичните фотографии на многу исплашени луѓе на аеродромот во Степанакерт (во Карабах) се очигледна визуелна рима со фотографиите од толпата на аеродромот во Кабул во 2021 година“, изјави за Ројтерс Александар Баунов, поранешен руски дипломат, мислејќи на хаотичното повлекување на САД од Авганистан. „Москва од сликите од Кабул заклучи дека Америка е слаба и дека дојде историската шанса да се справи со Украина. Кој какви заклучоци ќе извлече од сликата на Карабах?

Но, неодамнешните настани ја одразуваат и промената на геополитичките ветрови. Кремљ не го прикрива својот презир и недоверба кон ерменскиот претседател Никол Пашинјан, кој дојде на власт во 2018 година среде антивладините протести против корумпираниот режим поддржан од Русија. Од руската инвазија на Украина, Пашинјан се обиде да го забрза ерменското свртување кон Запад со чекори кои вклучуваа транша хуманитарна помош за Киев и планирани воени вежби со Соединетите држави.

Претходно овој месец, Пашинјан изјави за водечки италијански весник дека заштитата од облозите со Москва е стратешка грешка за Ереван. „Безбедносната архитектура на Ерменија беше 99,999 отсто поврзана со Русија, вклучително и кога станува збор за набавка на оружје и муниција“, изјави Пашинјан за La Repubblica. „Но, денес гледаме дека самата Русија има потреба од оружје и муниција и во оваа ситуација е разбирливо дека дури и да сака, Руската Федерација не може да ги задоволи безбедносните потреби на Ерменија“.

„Нема начин да се протолкува ова на кој било друг начин освен [еден] сигнал „во лице“ до Русија“, рече Володимир Дубовик, директор на Центарот за меѓународни студии на Националниот универзитет Одеса Мечников во Украина, за Foreign Policy, гестикулирајќи кон како еден од најблиските постсоветски сојузници на Кремљ се оддалечи. „Ова илустрира како инвазијата на Русија страшно се вратила назад. Ова е важно за Украина: да се зајакне изолацијата на Русија“.

Но, тоа имаше последици за автономијата на Нагорно-Карабах, при што Русија помалку инвестираше во поткрепување на ерменската кауза. Стратешката реалност на ситуацијата е во голема мера во корист на богатиот со нафта Азербејџан: од состојба на релативен паритет по распадот на Советскиот Сојуз, економијата на Азербејџан е повеќекратно поголема од економијата на Ерменија, нејзината војска е многу супериорна и нејзините односи со регионалните тешкаши Турција и Русија се постабилни. Војната во Украина, исто така, ја истакна европската потреба за извоз на енергија од Азербејџан.

Врвот на Ерменија кон Запад можеби дојде предоцна. „За Ерменците од Нагорно-Карабах, ова зближување сигурно ќе дојде предоцна“, напиша Томас де Вал во Форин аферс. „Со оглед на тоа што Баку веќе е под контрола, тешко е да се замисли исход што ќе го заштити нивното историско наследство и ќе го обезбеди нивниот опстанок во голем број. Последиците, обвинувањата и човечката цена од нивниот пораз ќе одекнуваат со децении“.