Годината кога Европа замрзна: Големата зима во 1709 година беше најстрашна во последните 500 години, а причината за неа е сè уште мистерија

На почетокот на 1709 година, Европа замрзна и остана замрзната со месеци. Оваа чудна зима ги одзеде животите на многу Европејци и прекина две големи војни - но до денес нема дефинитивно објаснување за нејзината причина.

Во текот на првите неколку дена од 1709 година, температурата нагло опаднала - што не е невообичаено за европската зима. Но, во 1709 година тоа не било обична зима.

Кога утрото осамнало на 6 јануари, континентот бил замрзнат од Скандинавија до Италија и од Англија до Русија и не се загревал во следните три месеци. За време на најлошата зима во последните 500 години, имало недостиг на храна, што - покрај екстремниот студ - било причина за стотици илјади смртни случаи само во Франција. Англискиот научник Вилијам Дерам напишал: „Верувам дека мразот е поголем од кој било што луѓето го паметат“.

Зима 1709. во Франција

Најпогодена земја од страшниот студ несомнено била Франција. Претходната година им завршила лошо, а во 1709 година не започнала подобро. Француските селани имале лоша жетва, оптоварени со даноци и регрутирање за Војната за шпанското наследство. Студените денови започнале уште во 1708 година, но тие не биле ништо во споредба со она што се случило ноќта помеѓу 5 и 6 јануари.

Бидејќи во тоа време немало временска прогноза, никој не можел да се подготви за она што стана познато како Ле Гранд Хивер. Илјадници луѓе умреле од хипотермија, а и животните не биле поштедени: голем број говеда замрзнале во амбарите.

Реките, каналите и пристаништата биле замрзнати, а снегот наводно ги блокирал патиштата низ Франција. Во пристаништето Марсеј на брегот на Средоземното Море и на различни точки покрај реките Рона и Гарона мразот можел да ја издржи тежината на натоварените вагони, што значи дека бил дебел околу 27 сантиметри. Во градовите каде што намирниците престанале да доаѓаат поради непроодност, очајните жители биле принудени да го запалат целиот мебел што можел да гори, за да се загреат. Намирници не стигнале во Париз три месеци.

Ниту богатите, кои имале залихи на храна и пијалаци, немале корист од тоа бидејќи храната им замрзнала до степен на неупотребливост. Во течна состојба останале само алкохолните пијалаци како вотка, виски и рум. Зимата ги држела и богатите и сиромашните во нејзината ледена контрола. Во Версај, војвотката од Орлеанс, снаа на кралот Луј XIV, му напишала на еден братучед во Хановер: „Седам покрај пламен оган, имам параван пред затворена врата и едвај држам пенкало. Никогаш во животот не сум видела ваква зима која го замрзнува виното во шишиња“.

Голема зима

Многу досега невидени ефекти од студот се забележани низ остатокот од Европа. Бројни сведоци забележале како наглиот пад на температурата ги направил навидум цврстите предмети кревки. Дрвјата се скршат со запрепастувачки звук на крцкање, како и црковните ѕвона.

Во Лондон, „Големиот мраз“, како што стана познат, ја замрзна Темза. Слична судбина доживеаја и каналите и пристаништето во Амстердам. Балтичкото море било замрзнато четири месеци, а било соопштено дека патниците го поминувале пеш или на коњ. Замрзнаа речиси сите реки во северниот и централниот дел на Европа. Дури и топлите извори на Ахен во денешна Германија замрзнале. Силно натоварени вагони се влечеле низ езерата во Швајцарија, а волците влегувале во селата барајќи што да јадат - најчесто задоволувајќи се со телата на оние кои умреле од зимата.

Во Јадранот, бродовите останале заробени во мразот, а нивните екипажи починале од студот и гладот. Во Венеција наместо гондоли се користеле лизгалки за движење низ градот. Рим и Фиренца биле целосно отсечени поради обилните снежни врнежи. Во Шпанија замрзнала реката Ебро, а дури и во топлата Валенсија студот ги уништил маслинките.

Зимата имала последици и за политиката. Борбите меѓу Франција и Велика Британија во војната за шпанското наследство биле одложени додека не се загрее Европа. И историчарите сметаат дека победата на Петар Велики над Шведска во битката кај Полтава во јуни 1709 година е одлучувачки момент во трансформацијата на Русија во регионална сила. Петар делумно можел да и се заблагодари на ослабената шведска армија за неговата победа, чии војници во голем број загинале поради студените зимски температури.

Пролет

Сепак, студот бил само првиот во низата неволји што ја зафатиле Европа таа година. Температурите останале ненормално ниски до средината на април, а кога конечно се стопиле, снегот и мразот донесоа поплави.

Болеста била присутна во текот на целата година. Епидемија на грип избувнала во Рим кон крајот на 1708 година, а почетокот на студот и гладот ​​само помогнале да се шири вирусот, кој се претворил во пандемија што траеше низ цела Европа во текот на 1709 и 1710 година. Таа година, отоманската чума пристигна преку Унгарија.

Но, од сите неволји што ја снајдоа Европа, гладот ​​бикл најлош. Последиците од недостигот на храна траеле цела 1708 и следната година. Уништени се жита, винова лоза, зеленчук, овошје, а поради долгиот мраз не можело да се засади ништо ново. Ситуацијата предизвикала цената на житариците да се зголеми шест пати во текот на 1709 година.

Во Франција, кралот Луј XIV организираше дистрибуција на леб и ја обврза аристократијата да го стори истото. Тој, исто така, се обиде да ги регистрира сите житници за да избегне акумулација, испраќајќи инспектори да се уверат дека се почитуваат правилата. Но, против немилосрдната беда од тоа време, ваквите мерки биле незначителни. Следеше насилство, гладни луѓе организирано упаднаа во пекари и направија заседа кога пристигнаа колони со жито.

Во Франција, помеѓу 1709 и 1710 година, имало 600.000 повеќе смртни случаи отколку во која било просечна година во тоа време, и 200.000 раѓања помалку. Потоа следеше дефицит на населението што ја кочело и онака слабата економија.

Причината за ладното

Оваа зима, која беше прогласена за најстудена во последните 500 години, и денес ги збунува климатолозите.

Изнесени се различни теории за настанот. Во годините што доведоа до 1709 година, бројни вулкани еруптираа низ Европа, еден на Канарските острови, еден во Санторини и Везув. Огромните количества прашина и пепел во атмосферата го намалија количеството на сончева светлина што стигна до Земјата, 1709 година припаѓа и на периодот познат како Маундеровиот минимум (1645-1715), кога емисијата на сончева енергија била значително намалена. Дали комбинацијата на овие настани создаде катастрофа таа зима се‘ уште се дебатира.

Оваа приказна беше објавена во списанието National Geographic History за јануари / февруари 2017 година.

Фото: фреепик