Која поранешна република загуби најмногу со распадот на Југославија?

Распаѓањето на Југославија беше трауматичен настан на многу начини. Се разбира, војната во Хрватска и Босна и Херцеговина е секако најтрауматскиот развој на настаните одговорни за многу трагични човечки судбини и секако е најголемиот шок предизвикан од распадот на Југославија. Но, како распаѓањето ги смени меѓусебните односи на економската моќ и животниот стандард меѓу поранешните републики?

Кога гледате различни статистички податоци за економскиот развој на југословенските републики, можете да видите некои сличности со моменталната состојба, но и некои важни разлики.

Словенија беше најразвиениот дел на Југославија, па дури и денес најразвиената држава беше создадена со распадот на поранешна Југославија. Косово отсекогаш било најмалку развиено, а БиХ и Македонија биле нешто поразвиени. Во однос на просечниот БДП на цела Југославија, постои голема дивергенција помеѓу релативно богатите републики Словенија, Хрватска и автономната покраина Војводина и растечкиот пад на БиХ, Црна Гора, Македонија и Косово. Централна Србија (со исклучок на Косово и Војводина) стагнира од 1952 до 1989 година во однос на просечниот БДП по глава на жител на ниво на цела Југославија.

Јасно е дека и покрај централното планирање, развојот на Југославија беше нерамномерен и сè повеќе се делеше на релативно успешни (во рамките на Југославија) ​​републики Словенија, Хрватска и т.н. Војводина и неуспешните републики во БиХ, Македонија и а.п. Косово. Централна Србија се одржуваше околу просекот, иако исто така полека заостануваше зад Хрватска и Словенија. По Хрватска во Југославија, Србија заостана само малку во економскиот раст, само за околу 0,2% од разликата во растот годишно.

Нерамномерниот развој беше проблем за државната влада, која сакаше да создаде слика дека се грижи подеднакво за сите делови на Југославија. Стабилноста на самата држава беше исто така доведена во прашање, бидејќи големите разлики во развојот во рамките на мултинационална држава многу лесно можат да бидат искра што ќе ги разгори другите социјални проблеми. За да се спречи ова, беше создаден фонд за помош на неразвиените републики, на кои плаќаа сите републики, но нето приматели беа БиХ, Косово, Македонија и Црна Гора, додека Словенија, Хрватска, Србија и Војводина беа нето плаќачи.

Сепак, дури и таквото решение не беше задоволително, барем за оние републики кои беа нето придонесувачи на фондот, и честопати партиските ограноци од Хрватска и Словенија се жалеа на централната канцеларија дека нивните републики издвојуваат премногу за да им помогнат на неразвиените. Долго време, Словенија беше најголем придонесувач во фондот во однос на нејзиното население, а тоа создаде незадоволство во ограноците на Комунистичката партија на Словенија. Посебен проблем беше создаден од фактот дека Хрватска плаќа повеќе од соодветно на Србија (во подолг период), и покрај фактот што имаше далеку помал број на жители, а не толку поголем степен на економски развој. Ова создаде тензии меѓу Загреб и Белград, особено за време на кризата во 1980-тите.

Хрватска тврдеше дека плаќа непропорционална сума во фондот во однос на населението и економскиот развој, особено во однос на Србија. Оваа ситуација создаде впечаток дека Белград економски ја искористи Хрватска (и Словенија), а притоа ја спаси Србија, и ги зајакна оние политички сили кои се залагаа за излегување на Хрватска од Југославија. Аргументот беше дека Хрватска носи преголем товар на помошта за неразвиените републики (БиХ, Ц.Г., Македонија и Косово), а Србија правилно учествува многу помалку отколку што треба во однос на населението и развојот.

Дополнително незадоволство се создаде со фактот дека и покрај огромните заеми од страна на Хрватска, Словенија, Војводина и Србија, неразвиените републики и покраини сè уште заостануваат. Поради тоа, се создаде впечаток за корупција во рамките на централните власти во Белград. Според Мате Криквенц, долгогодишен директор на Републичкиот институт за планирање, Хрватска потроши 1,5% од БДП во 1980-тите на неразвиени републики, приближно еквивалентно на износот на западногерманскиот БДП што доаѓа од Соединетите држави за да помогне во повоената реконструкција по Втората светска војна.

Иако доделените средства растеа од година во година, Косово, Македонија, БиХ и Црна Гора сепак заостануваа, што продолжи со распаѓањето на Југославија. Распадот на Југославија само го засили веќе започнатиот процес на економска дивергенција меѓу републиките на поранешна Југославија. Во моментов, просечната плата во Словенија е околу 1.100 евра, Хрватска 866 евра, Црна Гора 511 евра, БиХ 450 евра, Македонија 399 евра и Косово 374 евра. Оваа разлика е поголема отколку во Југославија, но тоа не е нов тренд, туку продолжување на економското растојание меѓу Хрватска и Словенија од остатокот од поранешна Југославија.

Големата разлика помеѓу сегашната состојба и онаа во Југославија е големото назадување на Србија, која во Југославија не заостануваше многу зад Хрватска и денес со просечна нето плата од 424 евра, српските граѓани имаат помалку од 50% од платата на хрватските граѓани. Ситуацијата за Србија не е подобра или мерена според БДП по глава на жител (номинален), што изнесува 13.300 долари за Хрватска и само 5.900 за Србија.

Очигледно, распадот на Југославија и нанесе најголема штета на Србија. Постојат две главни причини. Првиот беше многу поголем пад на БДП во првите неколку години од 90-тите години на минатиот век, кога Србија (тогаш уште Југославија) ​​имаше големи проблеми со хиперинфлацијата и акумулираната вишок работна сила. Хрватска и Словенија ги наследија овие проблеми од Југославија, но тие многу побрзо ги стабилизираа своите економии.

Втората причина е политичка. Политиката во Србија беше значително повеќе тоталитарна и полна со корупција отколку во Хрватска. Проблемите беа слични, но поинтензивни. Отсуството на вистинско политичко спротивставување, недостатокот на медиумски слободи, корупцијата и лошата монетарна политика (подолга и поголема хиперинфлација во 90-тите и постојано повисока стапка на инфлација подоцна) дополнително ја врати Србија од Словенија и Хрватска. Војната на Косово и меѓународната изолација само ја влошија веќе тешката состојба.

Сите држави и покраини на поранешна Југославија влегоа во новиот социо-економски систем со товарот на старите проблеми од Југославија и сите неискрено влегоа во процес на премин од планирана во пазарна економија. И денес има бројни остатоци од Југославија во политичкиот и економскиот живот, а силите што ја фетишизираат Југославија се борат да ги задржат старите социјалистички заблуди. Ова се рефлектира не само во формалното институционално уредување, туку можеби дури и повеќе во општиот социјал-социјалистички менталитет кој остана ист, и само го смени својот знак од „југословенски“ во национален.