.

Европската Унија е група од 27 земји во Европа. Овие земји се заедно за да ги подобрат работите за луѓето, и да ги направат полесни и побезбедни.

Европската Комисија е тело во Европската Унија кое ги води нејзините секојдневни работи. Презема активности и предлага закони за Европската Унија. Европската Комисија презема активности за да ги заштити правата на лицата со попреченост.

Во февруари 2021 година, Европската Комисија направи нова европска стратегија за правата на лица со попреченост за 2021 – 2030 година.

Европската стратегија за попреченост е план кој кажува како ќе работи Европската Унија за да ги заштити правата на лицата со попреченост во следните 10 години. Со овој план, Европската Комисија сака да обезбеди дека сите лица со попреченост можат да ги уживаат своите права и да ги имаат истите можности во животот како и сите други.

За тоа да се случи, во следните 10 години Европската Комисија ќе работи за да обезбеди дека сите лица со попреченост можат:

• Да се движат и слободно да живеат во секоја земја од Европската Унија.

• Да ја добиваат вистинската поддршка за да имаат добар живот.

• Да живеат самостојно.

Тие не треба да живеат во институции далеку од своите семејства и пријатели.

• Да бидат дел од заедницата заедно со другите луѓе.

• Да носат свои одлуки за нивниот живот.

На пример, тие имаат право да одлучат каде, како и со кого сакаат да живеат.

• Да ги имаат истите можности да учат и да работат како и сите други лица.

• Да имаат пристап до здравствена заштита и други важни работи и сервисни служби.

• Дека кон нив се однесуваат на праведен начин и со почит.

Не треба да се забораваат или кон нив лошо да се однесуваат бидејќи имаат попреченост.

Европската Комисија ќе работи заедно со сите земји во Европската Унија за да направи овој план да успее и да ги заштитува правата на лицата со попреченост.

„Дали личиме на ЕУ“ е прашање што по својата важност го надминува прашањето дали и кога ќе станеме членка на ЕУ. Тоа е прашање на можности и стандарди што овозможуваат подобар живот. На ангажманот на државните институции и на општеството во градењето подобро утре. Европа не треба да ја гледаме како симбол на совршенство, туку како симбол на желбата за усовршување. На желбата секој да ги ужива своите фундаментални права. „Дали личиме на ЕУ“ значи дали го заслужуваме епитетот „европски“, кога зборуваме за правата на човекот и на граѓанинот. 

Елена Кочовска, здружение Полио Плус: „Поголемиот број општествени актери се уште гледаат исклучиво меѓу медицинскиот и милосрден поглед кон лицата со хендикеп. Но, организациите на лицата со хендкикеп веќе почнуваат да зборуваат за социјалниот модел на прашањето на хендикеп и добро е што во последно време се повеќе и повеќе овој пристап е актуелен како модел на човекови права.

Начинот на кој што општеството ги доживува оние од нас што имаат попреченост треба да се трансформира. Конечно треба да се сфати дека тие не се луѓе што треба да бидат згрижени, туку луѓе што треба да се оспособат за да се грижат самите за себе. Таа трансформација не се прави преку кампањи, туку преку реално обезбедување можности.

Потребен е поголем ангажман и поголема поддршка за да се остварат законите и плановите напишани на хартија. Не заради сожалување, или заради солидарност, туку затоа што тоа е човеково право.

Еве што вели  Игор Шаиновски, продавач на магазинот Лице в лице: 

„Како самостоен млад човек сакам да кажам дека сакам да работам, да создавам и да креирам и да кажам дека можам и сам да се гледам себе си. Тоа ми е најголемата цел. Со ова научив како се живее“.

Има ли човек што не го сака тоа? Целиот наш живот е подготовка да бидеме свои, самостојни, реализирани, успешни. За некои, оваа подготовка завршила многу рано. Речиси пред да почне. Поради инвалидитетот, институциите  решилe дека нема потреба  лицата со попреченост да се надградуваат на ист начин како другите, туку во посебни услови. Поточно, да бидат згрижени наместо оспособени.

Значи, проблемот е подлабок.

Со години лицата со попречености укажуваат дека околината е таа што ја прави попреченоста, не тие самите. Тие се само обични луѓе како сите други, кои не сакаат да се одлучува во нивно име во замена за згрижувањето. 

И не одиме подалеку. како пример ја земаме Словенија. како таму се решени овие горки проблеми?

Словенија, една од најнапредните нови членки на Унијата, уште од 1991 година почнала развојна стратегија за заштита на лицата со попреченост со која на ова прашање му пристапила со концептот на човекови права наместо со медицинскиот концепт. Биле утврдени приоритетите: здравствена заштита, образование, вработување, социјална поддршка, правна заштита… Уште тогаш важел принципот „ништо за нас без нас“. Сите учествувале во подготовките – и лицата со попреченост, и експертите, и државните власти. Главната цел уште тогаш била – остварување на правото за самостоен живот.

Мира Потокар, директорка на компанијата Желва, Љубљана: Мислам дека словенечкото општество позитивно гледа на инвалидите…

Желва е посебно претпријатие кое почнало во 1991 со тројца вработени, а денес има 267, од кои половината се лица со различна попреченост. Извршува комунални и други услуги за јавните установи и за други компании. Мотото на претпријатието е дека за секого може да има работно место, тоа само треба да се приспособи.

Мира Потокар: Прилагодувањето на работните места се одвива така што сите работни места се прилагодени да можат да ги користат и здравите работници  и инвалидите… Имаме вработени и со ниско и со високо образование, сите имаат можности за развој на кариерата на ист начин како и здравите работници, тука не правиме разлика.

Во Словенија нема еден, туку девет закони со кои што се штитат правата на лицата со попреченост. Тоа создава потреба од соработка и ангажман на многу институции заедно. Едно од основните начела според кои се водат политиките е дека ова не е хомогена група. Потребите не им се исти, и пристапот мора да биде различен за сите. Тоа важи и на ниво на целата држава, и на ниво на една фирма. 

Кај нас: 

Елена Кочовска: Ако вие имате 20% од вкупното население со некаков вид на хендикеп, не може да имате само 3000 вработени од 2000 година до сега. Каде се лицата со хендикеп? Зошто не гравитират на пазарот на труд?

Законот со кој треба да им се овозможат подобри услови на лицата со попреченост за да најдат вработување и самите да си обезбедат егзистенција е донесен во 2000 година, а почнал да се применува во 2001 година. Надлежна за неговото спроведување и за раководење со парите што се трошат за оваа намена е Агенцијата за вработување.

Валентина Георгиева, Агенција за вработување: „Согласно овој закон, се предвидува да се доделуваат  средства по неколку основи, и тоа по основ на вработување на невработени инвалидизирани лица. За што се доделува средства со износ од 20 просечни плати, нето плати, исплатени во РСМ, една година пред вработување на лицето. Потоа се доделуваат средства за адаптација на работно место, во износ до 100.000 ден. Треба да се адапттира просторот, работното место на кое што ќе работи тоа лице.

Водењето политики со кои се создаваат инспиративни примери не е доволно. Уште помалку, кога тоа го прават невладини организации или други субјекти освен државата. Колку една држава ги почитува правата зависи најмногу од тоа колку напори, средства и сеопфатни мерки таа вложува во остварувањето на тие права без да биде приморана на тоа. Без да и зависи резултатот од изборите од тие мерки. Без да мора да дава отчети кон меѓународните организации и институции кон кои се обврзала. Едноставно, да ги спроведува затоа што треба да се спроведат, и да ги менува и надградува за да постигнат подобри ефекти. А има уште многу што може да се направи.

Елена Кочовска: „Најголем работодавач ни е државата. Прашање е зошто ги нема лицата со хендикеп во јавната администрација, ниту како општи работници ниту пак како директори. Тоа е сериозно прашање. Зошто државата не ја отвори својата врата за лицата со хендикеп, и нека си ги земе субвенците. Најчесто државата топката ја фрла во приватниот сектор, меѓутоа својот двор никако да го отвори за лицата со хендикеп и ова ќе треба да се промени целосно.