Овој народ одгледува ирваси илјадници години: Нивната традиција сега може да исчезне

„Ирвасите се основа на културата на народот Сами во Шведска. Сè се базира на ирвасите: храната, јазикот, познавањето на планините. Сè се базира на одгледувањето на овие животни. Ако тоа престане да постои, нашата култура повеќе нема да постои“, рече Кухмунен.

Високо на планината Луосавара во северна Шведска, одгледувачот на ирваси Ларс-Маркус Кухмунен, член на народот Сами, виде мрачна иднина за својата заедница.

Нивните ирваси талкаат низ овие области илјадници години, меѓутоа, како што се шират рудниците за железо и наоѓалиштата на ретки метали, земјата се распрснува и древните миграциски патишта на ирвасите се менуваат.

Со оглед на тоа што Арктикот се затоплува четири пати побрзо од остатокот од планетата, одгледувачите велат дека им е потребна поголема географска слобода, а не помалку.

Доколку рудникот се отвори на наоѓалиштето за ретки метали Пер Гејер, кое Шведска го прогласи за најголемо во Европа, Кухмунен рече дека тоа би можело целосно да ги пресече миграциските патишта на селото Габна.

Тоа би бил крај на домородниот начин на живот за Кухмунен, неговите деца и другите членови на народот Сами.

„Ирвасите се основа на културата на народот Сами во Шведска. Сè се базира на ирвасите: храната, јазикот, познавањето на планините. Сè се базира на одгледувањето на овие животни. Ако тоа престане да постои, нашата култура повеќе нема да постои“, рече Кухмунен.

Одгледувачите на ирваси ги следат традициите на своите предци

Овој автохтон народ потекнува од поранешни номади расфрлани низ далечниот север на Шведска, Норвешка, Финска и северозападниот дел на Русија. До 1960-тите, црквата и државата ги одвраќаа од одгледување ирваси, а исто така го потиснуваа нивниот јазик и култура на различни начини.

Само во Шведска има најмалку 20.000 луѓе со самиско потекло, иако нема официјален попис бидејќи пописите врз основа на етничка припадност се нелегални.

Денес, селото на народот Сами, наречено Самеби, се третира како економска единица под контрола на државата, која одредува колку ирваси може да има секое село и каде можат да пасат.

„Станува сè поголем проблем да се обезбеди одржливо одгледување ирваси и да им се овозможи да ја преживеат арктичката зима и да ја доживеат следната година“, рече Стефан Микаелсон, член на парламентот на народот Сами.

Во селото Габна, Кухмунен се грижи за околу 2.500 до 3.000 ирваси и 15 до 20 сточари. Нивните семејства, вкупно околу 150 луѓе, зависат од рамнотежата на бизнисот.

Дури и пред откривањето на наоѓалиштето Пер Гејер, тие мораа да се справат со проширувањето на рудникот Кирунавара. Најголемиот подземен рудник за железо во светот ги принуди руралните сточари да ги носат своите ирваси по подолги и потешки миграциски патишта.

Рударството може да ја намали зависноста од Кина, но исто така претставува закана за домородното население

Шведските власти и државната рударска компанија LKAB веруваат дека планираниот рудник би можел да ја намали зависноста на Европа од Кина за ретки метали. LKAB се надева дека ќе започне со рударство на руда во следната деценија.

Освен што се клучни за голем број технологии, вклучувајќи го производството на мобилни телефони, хард дискови и електрични и хибридни возила, ретките метали се сметаат и за клучни за транзицијата на економијата од фосилни горива кон електрична енергија и обновливи извори на енергија.

Доколку работата на Пер Гајер продолжи, Кухмунен вели дека нема да има други патишта за одгледувачите - од планините во лето и до пасиштата богати со лишаи во зима.

Селото ќе се обиде да се бори за своите права на суд, но Кухмунен вели дека не е оптимист.

„Навистина е тешко да се бориме против рудниците. Тие ги имаат сите ресурси, сите средства. Тие ги имаат парите. Ние ги немаме тоа. Имаме само волја за постоење. Да им ги оставиме овие пасишта на нашите деца“, рече член на народот Сами, познат и како Лапони.

Дарен Вилсон, виш потпретседател за специјализирани производи во LKAB, рече дека тие бараат решенија за да им помогнат на одгледувачите, но не даде детали.

„Постојат потенцијални работи што можеме да ги направиме и истражиме и мора постојано да разговараме. Но, не ја потценувам тежината на тој предизвик“, рече тој.

Влијанието на климатските промени врз одгледувањето ирваси

Климатските промени сериозно го загрозуваат традиционалното одгледување ирваси.

Глобалното затоплување носи дожд наместо снег во зима. Потоа, замрзнатиот дожд го заробува лишајот во дебел слој мраз што гладните ирваси не можат да го достигнат, рече Ана Скарин, експерт за одгледување ирваси и професор на Шведскиот универзитет за земјоделски науки.

Во текот на летото, температурите во планинските области се искачуваат до 30°C, што предизвикува животните да се прегреат и да не можат да пасат доволно за да добијат тежина и да ја преживеат зимата.

Некои предлагаат ирвасите да се транспортираат со камиони помеѓу пасиштата ако рудникот проработи. Сепак, Скаринова верува дека ова не е изводливо, бидејќи ирвасите јадат во движење, а преместувањето би ги лишило од храната што ја наоѓаат додека одат од едно подрачје до друго.

„Значи, на некој начин, им го одземате миграцискиот пат што го користеле стотици и илјадници години, а исто така им го одземате и изворот на храна што го користеле во тоа време“, додаде таа.

Според Кухмунен, тоа би бил крај на нивната традиција што ја пренесувале од генерација на генерација.

„Како можете да им кажете на вашите луѓе дека она што го правиме сега наскоро ќе престане да постои?“, рече тој.