„Забранетиот град“ на Тито: Преку 30 тунели поврзуваат болница и засолниште кое можело да издржи атомски напад

Овој дел од островот Вис со години беше непознат за јавноста, додека репортерите на „Наутичкo eдро“ не решија да го истражат клучното упориште на Тито на Јадранот со бројни тунели.

Иако поминаа повеќе од четири децении од неговата смрт, Јосип Броз Тито за многумина сè уште е интригантна историска личност. Одвреме-навреме дознаваме нови детали за неговиот живот, а посебна атракција секогаш му биле тунелите од кои бил фасциниран, па по војната ги изградил низ цела поранешна Југославија.

Станува збор за комплексни градби, вистински подземни утврдувања, наменети за него и неговите соработници, засолниште во случај на напад, но и за сместување војска, воена машинерија, се што е потребно за да се одбие секоја закана, пишуваат репортерите на порталот Јутарњи.хр.

И секој од тие тунели има своја историја за која можеше да се зборува со денови, но нашата едрилица нè донесе во Вис, на која, кога ќе се приближиме, ништо не открива дека токму тука е клучното воено упориште на Јадранот и на целата поранешна држава.

Знаете што велат, кој го контролира Вис, го контролира Јадранот“, ни вели Томислав Милеис, сопственик на агенцијата „Вис ит“, која на туристите со години им нуди малку поинаков одмор. Љубител е на воената историја, како и на Вис, па не качи во неговиот маскирен џип и тргнавме во авантура која иако траеше повеќе од два часа не остави без здив, пишува „nationalgeographic.rs.“

До 1995 година имаше и воена база на Вис, порано на ЈНА, а потоа и на Хрватската армија, поради што практично добар дел од островот беше „забранет град“, до кој ни локалното население не можеше да пристапи.

И покрај тоа, ни објаснува Милеис, има повеќе од триесет воени тунели, од кои секој е внимателно дизајниран и има своја намена, од просториите за комуникација каде што работеше Танјуг, тогашна Телеграфска агенција на Југославија, па се до ракетните бази и подморнички тунели во кои би можел да вплови поголем воен крстосувач или некој вид уништувач.

Милеис вели дека се започнало во 1950-тите. Низ историјата, уште од римско време, Вис бил важен стратешки центар на Јадранот, идеално лоциран помеѓу хрватскиот и италијанскиот брег. И за време на Студената војна, Тито реши да го искористи потенцијалот на островот.

Подземна болница

Најпрво го изгради тунелот „Црвено стине“. Тоа е импресивен тунел, главно се користел за сместување на комуникации, разузнавачи, телеграфи... Но, во утробата на тунелот опкружен со дебели ѕидови имало и стратешки важна болница за евентуални повредени. Центарот за атомска одбрана е затрупан на дури 63 метри. Се веруваше дека овој тунел лесно може да преживее атомски напад, што беше главната опасност во тоа време.

Влегуваме во сега напуштената зграда. Овде нема повеќе - за тоа време - софистицирана опрема за комуникација, единствените знаци на цивилизација се фрлените лименки со пиво и ѕидовите извалкани со графити. Затоа што тунелот е отворен и секој може да влезе без проблем, а има и неодговорни луѓе на кои не им пречи да го валкаат или фрлаат ѓубре ова непроценливо историско наследство.

Сепак, колку и да се запоставени, тунелите сепак докажуваат дека архитектите тука ги покажале своите вештини. Вентилацијата е беспрекорна, тунелскиот систем е дизајниран така што е совршено проветрен, дури и на плус 40 има идеални услови во него, нема смрдеа или загушување. Има и јасно предупредување: „Срушете го ѕидот во воени услови“.

„Всушност, сè се должи на Англичаните кои создадоа пиратска база овде. Тие ограбија непријателски бродови. Тие го зазедоа Вис во 1812 година, само три години по пристигнувањето на Австрија. Потоа Италија го зазеде Вис, а на почетокот на Првата светска војна победи со Австро-Унгарија, па Југославија - воодушевено ни раскажува авторот на оваа единствена турнеја.

Документи од Белград

Излегуваме од тунелот, па зборуваме за почетоците на неговата приказна. По професија е магистер по економија, во Вис се заљубил пред 12 години бидејќи, како што вели, при посетата на островите сфатил дека Вис ја има најубавата сценографија и најбогатата воена историја. Отворил агенција чиј слоган е "No bullshit holiday" .

„Никогаш не сакав масовен туризам, повеќе го сакам вака, некако како Робинсон. Ги собрав сите информации што можев да ги најдам. За некои документи морав да се обратам до архивите во Белград. Дури и некои островјани не знаат доволно за овој дел од нивната историја. Им давам тури бесплатно, целта ми е да дознаат што повеќе. По оваа рута секоја година поминуваат околу 1.000 туристи.Тие се фасцинирани од тајноста на некогаш забранетиот остров, како што објаснува тој.

Седнуваме понатаму во џипот и возиме по кривулестите патишта кон тунелот Парија. За да дојдете до него, треба да вложите малку труд, но глетката е спектакуларна. Морскиот тунел висок седумнаесет метри и долг 135 метри се наоѓа на длабочина од речиси седум метри. Доволно за сместување на воени бродови и помали подморници. Застрашувачки натпис се наоѓа на почетокот: „Забрането влегување!“

Започнат е во 1982 година, никогаш не бил завршен и бил наменет како безбедно поморско засолниште во случај на закана. Движењето е можно само по тесна патека по двете страни на тунелот, така што оние со вртоглавица од глетката на длабочината не се многу среќни овде, но дефинитивно вреди.

Нашата следна дестинација е топовската база Нова Пошта, изградена кон крајот на 1960-тите. Милеис ни открива дека во 1992 година овде имало дури 12.000 војници на ЈНА.

„И има една интересна приказна која никогаш не е адекватно раскажана, а е важна за текот на Татковинската војна. Имено, ЈНА влегла во оваа артилериска база за да може да го контролира Јадранското море, но дострелот на ракетите бил многу долг. Од Вис беше можно да се лансира ракетен потег од Дубровник до Шибеник и Сплит.Тоа беа хаубици со германски дизајн, калибар 90,120 и 150 милиметри. Генералот Владимир Баровиќ ја одби наредбата да ги гранатира градовите. Ја сменил командата, Белград нареди повлекување, а генералот се самоуби. Неговиот херојски чин ја промени војната на Јадранот и затоа никогаш не беше препознаен во Хрватска, што е голема историска неправда. Со своите постапки спаси животи на бројни цивили, се жртвуваше за доброто на другите“, вели тој соговорник.

извор: nationalgeographic.rs